افتنان (علم بدیع)یکی از اصطلاحات کاربردی ادبیات فارسی افتنان بوده که ادبای زبان فارسی به جمع شدن دو موضوع مختلف در یک جمله یا یک بیت افتنان می‌گویند. ۱ - معنای افتنانافتنان در لغت به معنی «سخنِ گوناگون آوردن» و در اصطلاح علم بدیع آن است که دو موضوع کاملاً مختلف، نظیر «مدح» و «قدح»، یا «بزم» و «رزم»، یا «غزل» و «فخر» یا «تهنیت» و «تعزیت» را در یک بیت یا در یک جمله با یکدیگر جمع کنند. مانند: شاهی به میان آمد و شاهی ز میان رفت •••• صد شکر که این آمد و صد حیف که آن رفت (ملک الشعراء بهار) در این بیت، دو معنی غیرمتجانس تهنیتِ جلوسِ پادشاهی و تسلیتِ درگذشتِ پادشاهی دیگر با یکدیگر جمع شده است. ۲ - ابداع کننده افتنانصنعت افتنان (ذوالوَجْهَین) را ابن ابی الاصبع مصری ابداع کرده است و پس از وی علمای بلاغت، جز استخراج برخی مثال‌ها، بر سخنان وی چیزی نیفزوده‌اند. [۱]
سعادت، اسماعیل، دانشنامه زبان و ادب فارسی، تهران، سازمان انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۴، ج۱، ص۴۷۳.
۳ - پانویس
۴ - منبعسایت پژوهه، برگرفته از مقاله «افتنان»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۷/۱۱. |